NGỮ VĂN 12
việt Bắc
|
Phân
tích đoạn thơ sau trong bài thơ “Việt Bắc” của Tố Hữu:
“Mình về mình có nhớ ta
Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng
………………………………………
Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay”
I. Mở bài:
- Giới thiệu khái quát tác giả và tác phẩm:
+ Tố Hữu là một trong những nhà
thơ lớn nhất, tiêu biểu nhất của nền thi ca hiện đại. “Ngọn cờ đầu của thơ ca cách mạng, nhà thơ của lý tưởng cộng sản”.
+ Tập thơ “Việt Bắc” là đỉnh cao của thơ Tố Hữu đồng thời cũng là thành tựu
xuất sắc của thơ ca kháng chiến chống Pháp nói chung. Trong đó, bài thơ “Việt Bắc” được coi là kết tinh sở
trường nghệ thuật của ngòi bút Tố Hữu.
- Hoàn cảnh sáng tác bài thơ:
+ Sau chiến thắng Điện Biên,
trung ương Đảng, Chính phủ, Bác Hồ đã rời
“thủ đô gió ngàn” về với “thủ đô hoa
vàng nắng Ba Đình” để tiếp quản thủ đô và nhận nhiệm vụ mới của cách mạng.
+ Nhân sự kiện có thời sự có tính
lịch sử ấy, Tố Hữu sáng tác bài thơ “Việt
Bắc”.
- Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật bài thơ:
+ Bài thơ vừa là tiếng hát ngọt
ngào thấm đẫm chất trữ tình và tấm lòng ân nghĩa thuỷ chung của miền ngược và
miền xuôi, của tác giả, cán bộ kháng chiến đối với quê hương Việt Bắc; vừa là
bản anh hùng ca về thế ra trận đầy sức mạnh, chiến công của cả một dân tộc
quyết “chín năm làm một Điện Biên; nên
vành hoa đỏ, nên thiên sử vàng”.
+ Việt Bắc xứng đáng là một trong những đỉnh cao của thơ Tố Hữu nói
riêng và của thơ Cách mạng nói chung.
- Nêu vấn đề:
- Một trong những đoạn gây xúc
động lòng người là phần đầu của bài thơ. Bằng lối đối đáp và cách sử dụng đại
từ “mình – ta” quen thuộc của ca dao,
đoạn thơ giống như một lời hát giao duyên đằm thắm, thiết tha, thể hiện tâm
trạng luyến lưu giữa đồng bào Việt Bắc và người cán bộ kháng chiến trong ngày
chia tay ngậm ngùi.
II. Thân bài:
1. Vài nét về cấu tứ của bài thơ và sắc thái tâm trạng:
- Hoàn cảnh sáng tác tạo nên một
sắc thái tâm trạng đặc biệt, đầy xúc động bâng khuâng: Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay....
+ Đó là cuộc chia tay của những
người từng sống gắn bó suốt mười lăm năm ấy, có biết bao kỉ niệm ân tình, từng
sẻ chia mọi cay đắng ngọt bùi, nay cùng nhau gợi lại những hồi ức đẹp đẽ, khẳng
định nghĩa tình thuỷ chung và hướng về tương lai tươi sáng.
- Chuyện ân tình cách mạng đã
được Tố Hữu khéo léo thể hiện như tâm trạng của tình yêu lứa đôi. Diễn biến tâm
trạng như trong tình yêu lứa đôi được tổ chức theo lối đối đáp quen thuộc của
ca dao, dân ca, bên hỏi, bên đáp, người bày tỏ tâm sự, người hô ứng, đồng vọng.
+ Hỏi và đáp đều mở ra bao nhiêu
kỉ niệm về một thời cách mạng và kháng chiến gian khổ mà anh hùng, mở ra bao
nhiêu nỗi niềm nhớ thương.
+ Thực ra, bên ngoài là đối đáp,
còn bên trong là độc thoại, là sự biểu hiện tâm tư, tình cảm của chính nhà thơ,
của những người tham gia kháng chiến.
2. Khung cảnh buổi chia ly.
a. Người ở lại lên tiếng trước:
khúc dạo đầu.
- Mở đầu bài thơ là một khung
cảnh chia tay của hai người với tâm trạng bâng khuâng, bồn chồn, xao xuyến, lưu
luyến, vấn vương… khi hồi tưởng về những kỉ niệm gắn bó bền lâu, sâu nặng.
+ Người ở lại rất nhạy cảm, sợ
bạn mình sẽ thay đổi tình cảm khi về thành nên luôn luôn gợi nhắc những kỉ niệm
sâu nặng:
“Mình về mình có nhớ ta
Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng
Mình về mình có nhớ không
Nhìn cây nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn”
+ Trong bốn câu thơ mở đầu, điệp
từ “nhớ” luyến láy trong cấu trúc câu
đồng dạng, tràn đầy thương nhớ. Và cách xưng hô “mình – ta” mộc mạc, thân gần gợi liên tưởng đến ca dao:
“Mình về ta chẳng cho về,
Ta nắm dải áo, ta đề bài thơ”
Tố Hữu đã vận dụng yếu tố truyền
thống của văn học dân tộc để thể hiện tình cảm gắn bó thuỷ chung của đồng bào
đối với cách mạng.
+ Đoạn mở đầu gồm bốn câu tạo thành hai cặp lục bát và cũng là hai
câu hát rất cân đối, hài hoà. Một
câu hỏi hướng về thời gian: “Mười lăm
năm ấy thiết tha mặn nồng” của nghĩa tình Cách mạng kháng chiến.
·
“Mười lăm năm ấy” là chi tiết hiện thực chỉ độ dài
thời gian, từ năm 1940 thời kháng Nhật và tiếp theo là phong trào Việt Minh.
Đồng thời, đó cũng là chi tiết gợi cảm – nói lên chiều gắn bó thương nhớ vô
vàn.
·
Câu thơ mang dáng dấp một câu Kiều. Mười lăm năm cũng bằng thời gian Kim
- Kiều xa cách trong thương nhớ mong đợi hướng về nhau:
“Những là rày ước mai ao
Mười lăm năm ấy biết bao nhiêu tình”
·
Âm điệu thơ thật ngọt ngào, giọng thơ nồng ấm, tình cảm do vậy mà cũng
dạt dào thiết tha.
+ Tiếp theo đó là một câu hỏi hướng về không gian của một
vùng chiến khu thiêng liêng: “Nhìn cây
nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn”
·
Câu hỏi chất chứa tình cảm lưu luyến, bao hàm lời dặn dò kín đáo: đừng
quên cội nguồn Việt Bắc vì Việt Bắc là quê hương, cội nguồn cách mạng. Việt Bắc
là căn cứ địa của cách mạng, là cái nôi nuôi dưỡng, che chở cho Đảng, cho Chính
phủ, bộ đội ta trước và trong cuộc kháng chiến chống Pháp.
·
Việt Bắc còn là cội nguồn của chiến thắng: Trước cách mạng tháng Tám, từ
Việt Bắc ta tiến về giải phóng thủ đô Hà Nội thành lập nước Việt Nam Dân chủ
Cộng hoà; sau Cách mạng tháng Tám, từ
Việt Bắc ta tiến hành cuộc kháng chiến chống Pháp và kết thúc bằng chiến thắng
Điện Biên Phủ lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu.
·
Ở đây, Tố Hữu đã mượn người ở lại
hỏi người ra đi như để nhắc nhở mọi
người cũng là nhắc nhở chính mình, hãy nhớ lấy đạo lý ân tình, chung thuỷ, “uống nước nhớ nguồn” vốn là đạo lý tốt
đẹp nhất của con người Việt Nam.
à Hai cặp lục bát nói trên có sự láy lại “mình về” và điệp từ “nhớ” ngân lên như một nỗi niềm lưu
luyến đến day dứt khôn nguôi. Điều đó đã tạo được không khí cho khúc dạo đầu
của cuộc chia ly có một không hai này.
b. Cảnh tiễn đưa đầy lưu luyến của kẻ ở người đi.
- Sau khúc dạo đầu là cảnh tiễn
đưa bâng khuâng, tha thiết đến bồn chồn của bước đi cả hai người, như thể người
yêu đưa tiễn người yêu đầy lưu luyến, vấn vương:
“Tiếng ai tha thiết bên cồn
Bâng khuâng trong dạ bồn chồn bước đi”
+ Đại từ “ai”, một đại từ rất quen thuộc trong ca dao, dân ca; một đại từ
vừa phiếm chỉ, vừa cụ thể làm cho lời thơ trở nên trữ tình, tha thiết như khúc
hát giao duyên quan họ. “Tiếng ai tha
thiết bên cồn” là những lời hỏi han ân cần, tha thiết của đồng bào Việt
Bắc, gợi biết bao kỉ niệm trong mười lăm năm gắn bó với người cán bộ kháng
chiến.
+ Chỉ hai câu thơ lục bát đã diễn
tả được ba trạng thái tình cảm sâu sắc
thường chỉ có trong trái tim của những cặp tình nhân say đắm.
·
“Tha thiết” như tiếng nói cất lên từ đáy lòng đầy yêu thương;
·
“bâng khuâng” như một sự tiếc nuối, hụt hẫng;
·
rồi “bồn chồn” không yên như trạng thái nôn nao chờ đợi, phấp phỏng
ngóng trông của tấc lòng.
·
Những từ láy và cũng là tính từ,
cùng với phép đảo ngữ, cặp tiểu đối đã làm tăng lên biết bao nỗi nhớ thương
vấn vương lưu luyến. Mười lăm năm Việt Bắc cưu mang người cán bộ chiến sĩ, mười
lăm năm gian khổ có nhau, mười lăm năm đầy ắp kỉ niệm, giờ phải rời xa, biết
lưu lại hình ảnh nào, do vậy không tránh khỏi nỗi niềm thương nhớ, bâng khuâng
khó tả.
- Nó không chỉ thấm sâu vào trong
lòng mà còn hằn lên từng bước đi:
“Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay?”
+ Hình ảnh hoán dụ “áo chàm” trong câu thơ trên vừa gợi
hình, vừa gợi cảm, vừa cụ thể, vừa trượng trưng.
·
Màu áo chàm, màu áo xanh đen đặc trưng của người Việt Bắc, của vùng quê
nghèo thượng du đồi núi. Nhưng màu áo đó mãi không phai, đậm đà như tấm lòng
thuỷ chung, sắt son của họ vậy.
·
Trong tâm thức của người Việt Nam
·
Như vậy, “áo chàm” là hình ảnh
có giá trị khắc hoạ trang phục truyền thống của đồng bào Việt Bắc, nhưng cũng
để nói lên rằng toàn dân Việt Bắc đều ân cần tiễn đưa những người cán bộ về
miền xuôi.
+ Đặc biệt hình ảnh “Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay” có
giá trị biểu cảm rất lớn. Cái tình “tha
thiết”, “bâng khuâng”, “bồn chồn” thì có lời nào tả cho hết được. Tình cảm
càng thắm đượm, nồng nàn thì ngôn từ càng bất lực. Cho nên, nói gì đó cho đủ
thoả khi trái tim đầy ắp cảm xúc, thật khó nói nên lời chứ không phải là không có
gì để giải bày. Người đi - kẻ ở chỉ
biết “Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay…”
·
Cái cử chỉ “cầm tay” cũng rất
xúc động. Bàn tay ấm nóng trao cảm thương với trái tim run rẩy vì xúc động đã
nói được nhiều hơn mọi lời bằng âm thanh ríu rít.
·
Nhịp thơ 3/3/3/3/2 diễn tả rất tài tình một cái gì đó như một thoáng
ngập ngừng, bối rối trong tâm trạng và cử chỉ. Và ba dấu chấm lửng đặt cuối câu
như là một dấu lặng trên khuôn nhạc để tình cảm ngân dài , sâu lắng.
Như thế, chỉ bằng mấy câu thơ giản
dị, Tố Hữu đã dựng lên được cảnh chia tay rất giàu màu sắc trữ tình, đầy đủ
thời gian, không gian và của kẻ ở người đi.
III. Kết bài:
- Đoạn thơ thể hiện được tấm lòng
thuỷ chung son sắt giữa người ra đi và người ở lại. Những tình cảm trong sáng
đó rất tiêu biểu cho chủ nghĩa yêu nước, anh hùng của nhân dân ta trong cuộc
kháng chiến chống Pháp.
- Thể thơ lục bát êm đềm, sâu
lắng, cách dùng đại từ “mình – ta”
thân mật, điệp từ “nhớ” lặp lại nhiều
lần làm cho giọng điệu đoạn thơ ngọt ngào da diết diễn tả được chiều sâu tâm
hồn và tình cảm con người Việt Nam
Cảm nhận về đoạn
thơ sau:
“Mình đi có nhớ những ngày
Mưa nguồn suối lũ những mây cùng
mù
…………………………..
Tân Trào, Hồng Thái, mái đình,
cây đa”
I. Mở bài:
- Việt Bắc là bản tổng kết về những thành tựu chính trị trên đất nước
ta từ năm thành lập Mặt trận Việt Minh, thời kì chuẩn bị Tổng khởi nghĩa đến
lúc cuộc kháng chiến chống Pháp thắng lợi hoàn toàn. Việt Bắc là bài thơ tiêu biểu của Tố Hữu thời kì kháng chiến chống
Pháp nói riêng, là tác phẩm xuất sắc của thơ ca thời kì kháng chiến chống Pháp
nói chung.
- Đoạn thơ là những lời nhắn nhủ
của đồng bào Việt Bắc đối với người cán bộ kháng chiến về những ngày gian khổ,
thiếu thốn ở vùng căn cứ địa cách mạng, gắn liền với những sự kiện lịch sử quan
trọng, với biết bao nghĩa trọng thân tình.
II. Thân bài:
- Đoạn thơ gồm mười hai dòng nhắc
nhớ những ngày tháng gian khổ ở chiến khu Việt Bắc; mười hai dòng tạo thành sáu
câu hỏi như khơi sâu vào những kỉ niệm đáng nhớ:
+ Chỉ mười hai câu thơ nhưng đều
xoáy sâu vào kỉ niệm của những ngày Cách mạng còn non yếu (còn trứng nước), tuy
tươi vui, lạc quan nhưng cũng lắm gian nan, cơ cực. Chính vì thế, điệp từ “nhớ” được
lặp đi lặp lại mang nhiều sắc thái ý nghĩa: nhớ là nỗi nhớ, là ghi nhớ, là
nhắc nhở…
+ Có những câu hỏi gợi về những
sinh hoạt gian khổ nhưng sâu nặng nghĩa tình :
“Mình đi có nhớ những ngày
Mưa nguồn suối lũ, những mây cùng mùa”
·
Nhà thơ sử dụng hàng loạt những hình ảnh lấy ra từ thực tế đời sống
kháng chiến như “mưa nguồn suối lũ những mây cùng mù”, đó là đặc trưng của
thiên nhiên Việt Bắc trong những ngày khắc nghiệt, gợi ra những gian nan vất vả
của những ngày kháng chiến. Ngoài ra, biện pháp liệt kê cùng hai từ “những, cùng” cho thấy những khó khăn
diễn ra dồn dập, liên tục.
“Mình về có nhớ chiến khu,
Miếng cơm chấm muối
mối thù nặng vai”
·
“Miếng cơm chấm muối” là hình ảnh chân thực được rút ra từ kháng chiến đầy
gian nan. Hình ảnh “mối thù nặng vai” đã cụ thể hoá, vật chất hoá mối thù của nhân
dân ta với quân xâm lược.
·
Biện pháp tiểu đối giữa hai vế trong câu thơ “Miếng cơm chấm muối, mối thù nặng vai” làm
nổi bật giữa một bên là đời sống thiếu thốn, gian khổ và một bên là là lòng căm
thù giặc oằn nặng trên vai.
·
Cách nói của Tố Hữu rất giàu hình
ảnh. Mối thù là một tình cảm trừu tượng không thể thấy được, sờ được
nhưng nói “mối thù nặng vai” thì cái
điều trừu tượng kia đã được trọng lượng hoá một cách cụ thể. Mối thù càng nặng
bao nhiêu thì lòng căm thù giặc sâu sắc bấy nhiêu.
·
Hai hình ảnh “Miếng cơm chấm muối,
mối thù nặng vai” đối xứng và kết lại với nhau tạo nên một ý nghĩa mới mẻ,
sâu xa: mối tình đoàn kết chiến đấu cùng
chung gian khổ, cùng mang một mối thù thực dân là cội nguồn sức mạnh làm nên
chiến thắng vang dội, chiến công chói lọi.
+ Có câu hỏi lại gợi về hình ảnh
thiên nhiên gắn bó với đời sống sinh hoạt kháng chiến, giờ cách xa chúng cũng
như mang hồn người và trở nên ngẩn ngơ, buồn vắng:
“Mình về rừng núi nhớ ai
Trám bùi để rụng, măng mai để già
Mình đi, có nhó những nhà
Hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son”
·
Cay đắng gian khổ không che lấp được nghĩa tình. Tác giả diễn đạt rất
hay cái tình của đồng bào Việt Bắc theo kiểu diễn đạt kín đáo nhưng tha thiết
của ca dao.
·
“Rừng núi” là cách nói hoán dụ để nói về đồng bào Việt Bắc. Nói “rừng
núi nhớ ai” là muốn nói đồng bào Việt Bắc nhớ người cán bộ kháng chiến.
·
Tại sao “trám bùi để rụng, măng mai để già”? Vì đồng bào Việt Bắc muốn
để giành những món ăn này cho người cán bộ kháng chiến với ước mong có ngày họ
sẽ trở lại. Đó là tấm lòng, là ân tình của đồng bào Việt Bắc với cách mạng.
Người ra đi rồi thì trám bùi, măng mai biết giành cho ai, chỉ để rụng, để già
mà thôi.
·
Câu thơ “hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son” là câu thơ tuyệt hay. Cái
hay trước hết là sự chân thực, giản dị. Những mái nhà lợp bằng tranh, bằng lá
cọ nghèo nàn, những ngon lau xám hắt hiu trước gió, những bữa ăn chỉ toàn bằng
sắn, khoai… nhưng tấm lòng của người dân đối với Cách mạng, với kháng chiến
thật “đậm đà lòng son”, thuỷ chung ân
nghĩa.
·
“Hắt hiu lau xám” đối với “đậm đà lòng son” cùng với thủ pháp đảo ngữ càng làm nổi rõ tấm lòng cao
quý, đùm bọc, chở che của nhân dân với cán bộ. Hoàn cảnh càng gian nan, thiếu
thốn, lòng dân với Cách mạng, kháng chiến càng sắt son, gắn bó.
- Nhớ Việt Bắc là
nhớ đến vùng căn cứ địa cách mạng, mảnh đất chiến khu gắn liền với những sự
kiện trọng đại trong lịch sử cách mạng Việt Nam:
“Mình về, còn nhớ
núi non
Nhớ khi kháng Nhật,
thuở còn Việt Minh
Mình đi, mình có
nhớ mình
Tân Trào, Hồng
Thái, mái đình, cây đa”
+ “Núi non” là hình ảnh
hoán dụ để chỉ đồng bào Việt Bắc vì họ là những con người sống ở nơi này. Thiên
nhiên, mảnh đất, con người biết bao ân tình, biết bao kỉ niệm, người đi làm sao
có thể quên.
+ Đó là khi kháng Nhật, thuở còn Việt
Minh. Tại Việt Bắc, Việt Nam độc
lập đồng minh hội, tức Mặt trận Việt
Minh được thành lập vào năm 1941 để lãnh đạo toàn dân kháng Nhật chống
Pháp. Những địa danh nơi đây đã đi vào cách mạng Việt Nam, cây đa Tân Trào, mái đình Hồng Thái là nơi họp Quốc dân đại hội vào tháng 8 năm 1945 thành lập Uỷ ban dân tộc giải phóng và phát động
cuộc Tổng khởi nghĩa giành thành công
trên cả nước. Dưới gốc đa cổ thụ, cách đình
Tân Trào 100m là nơi làm lễ xuất quân của Đội Việt Nam tuyên
truyền giải phóng quân, tiền thân của Quân
đội nhân dân Việt Nam
+ Trong câu “mình đi mình có nhớ mình”
từ “mình” xuất hiện ba lần, có tính
đa nghĩa, thật là đặc biệt. “Mình”
vừa là người ra đi, vừa là phân thân chủ thể trữ tình. “Mình đi” là người cán bộ, “mình
có nhớ mình” cũng là người cán bộ. Đồng bào Việt Bắc muốn nhắc nhở người
cán bộ kháng chiến phải nhớ đến những phẩm chất tốt đẹp của chính mình trước
đây, đừng tự đánh mất chính mình trong hoàn cảnh mới.
+ Câu thơ cuối cùng có sự đổi chỗ
thú vị: Mái đình Hồng Thái, cây đa Tân
Trào được hoán vị thành “Tân Trào, Hồng Thái, mái đình, cây đa”
tạo nên tính chất mới mẻ, độc đáo cho câu thơ lục bát. Các địa danh Tân Trào, Hồng Thái có giá trị lịch sử
to lớn. trong câu thơ này, chúng được đồng nghĩa với chính mình. Cho nên, người cán bộ về xuôi chỉ xa cách về không gian địa
lý nhưng không có sự xa cách trong tâm hồn. Những “Tân Trào, Hồng Thái, mái đình, cây đa” từ nay đã trở thành một phần
máu thịt, trái tim tác giả.
=> Sáu cặp lục bát nói trên được tác giả sử dụng cách ngắt nhịp đều
đặn, vận dụng nghệ thuật tiểu đối tài tình làm cho đoạn thơ có nhạc tính réo rắt ngân vang, dễ thấm
vào tâm hồn người đọc. Lời thơ Tố Hữu vì thế vừa phảng phất màu sắc cổ điển như những câu Kiều, vừa
bình dị gần gũi thân quen như những câu ca dao, dân ca rất hấp dẫn.
III. Kết bài:
- Đoạn thơ gồm mười hai câu thơ
lục bát tạo thành sáu câu hỏi như khắc sâu vào kỉ niệm người đi. Mỗi câu đều
gợi lại nét tiêu biểu trong chuỗi kỉ niệm về Việt Bắc: Việt Bắc gian khổ thiếu
thốn, Việt Bắc nghĩa tình sâu đậm, Việt Bắc gắn liền với những sự kiện lịch sử
trọng đại của cách mạng Việt Nam.
- Cái độc đáo trong đoạn thơ là
chất nhạc. Chính nhạc điệu làm cho kỉ niệm trở nên ngân nga réo rắt, thấm sâu
vào tâm trí người đọc. Đặc biệt, những câu bát tương xứng nhau về cấu trúc qua
phép tiểu đối hài hoà trong nhịp thơ 4/4 ngân nga trầm bổng khiến câu thơ lục
bát của Tố Hữu mang nét đẹp hiện đại mới lạ.
- Đoạn thơ mang đậm phong cách
trữ tình – chính trị. Nhà thơ nói về vấn đề lớn lao của dân tộc nhưng được diễn
tả qua ngôn ngữ mềm mại, giản dị, chí nghĩa, chí tình, nên thơ, nên nhạc gây ấn
tượng ấn tượng sâu đậm trong lòng người đọc.
Cảm nhận về đoạn
thơ sau:
“Ta với mình, mình với ta
Lòng ta sau trước mặn mà đinh
ninh
…………………………………….
Chày đêm nện cối đều đều suối xa”
I. Mở bài:
- Việt Bắc là tập thơ xuất sắc của Tố Hữu nằm trong tập thơ Việt Bắc, sáng tác trong gian đoạn 1946
– 1954.
- Bằng lối đối đáp và cách sử
dụng cặp đại từ nhân xưng “mình – ta”
quen thuộc của ca dao, bài thơ như một bài hát giao duyên thể hiện ân tình sâu
đậm giữa đồng bào Việt Bắc và người cán bộ kháng chiến về xuôi.
- Đoạn thơ này là lời người cán
bộ kháng chiến về xuôi đáp lại lời nhắn nhủ của đồng bào Việt Bắc. Trong đoạn
thơ, ta thấy cảnh vật và con người Việt Bắc hiện lên trong nỗi nhớ người đi
thật đẹp và cũng thật tình nghĩa. Nỗi nhớ ấy thật thiết tha và sâu đậm, bao phủ
cả không gian, thời gian và đầy ắp tâm trạng của người cán bộ kháng chiến.
II. Thân bài:
1. Mở đầu đoạn thơ là lời đáp của người ra đi khẳng định tình cảm thuỷ
chung của mình:
“Ta với mình, mình với ta
Lòng ta sau trước mặn mà đinh ninh
Mình đi mình lại nhớ mình
Nguồn bao nhiêu nước nghĩa tình bấy nhiêu”
- Người ra đi đã khẳng định “mình đi, mình lại nhớ mình” là để trả
lời cho câu hỏi đặt ra của đồng bào Việt Bắc ở trên (“Mình đi mình có nhớ mình”…). Đây là lời khẳng định: người cán bộ
kháng chiến về thành nhưng vẫn nhớ đến những ngày sống ở chiến khu Việt Bắc.
Nói cách khác, đây là lời khẳng định phẩm chất đạo đức của người cán bộ kháng
chiến.
- “Ta – mình”, “mình – ta” quấn quýt, quyện hoà, ta với mình là một. Lòng ta sau
trước mặn mà đinh ninh. Đinh ninh là sự khẳng định chắc
chắn, mãi mãi, gắn bó, thuỷ chung với Việt Bắc. Việt Bắc là cái nôi cội nguồn
của cách mạng làm sao dễ dàng quên.
- Sự so sánh “Nguồn bao nhiêu nước nghĩa tình
bấy nhiêu” đã khẳng định sự chung thuỷ son sắt với Việt Bắc như tình
yêu đôi lứa bền chặt, mãi mãi, không bao giờ cạn như nguồn nước kia.
+ Trong tâm thức của người Việt Nam
+ “Bao nhiêu” được so sánh với “bấy
nhiêu”. Đó là cách so sánh giữa một sự vô tận với một sự vô tận. Đọc câu
thơ, ta có cảm giác dường như đó không còn là những dòng chữ im lặng nữa mà là
tiếng lòng được thốt lên từ một trái tim tràn đầy xúc động của kẻ ở người về
trong giây phút li biệt.
2. Nhớ thiên nhiên thanh bình, yên ả và thơ mộng:
- Nỗi nhớ của người cán bộ kháng chiến đối với Việt Bắc vừa đa dạng, vừa
cụ thể. Trong
cuộc đời, có mảnh đất nào đã đi qua, đã từng gắn bó mà khi ra đi lại không để
thương nhớ cho lòng người. Trong hoài niệm của nhà thơ, Việt Bắc không chỉ là
những ngày mưa rừng sương núi mà còn là một vùng đất thơ mộng, thanh bình, yên ả gợi bao nỗi nhớ niềm
thương:
“Nhớ gì như nhớ người yêu
Trăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương
Nhớ từng bản khói cùng sương
Sớm khuya bếp lửa người thương đi về.
Nhớ từng rừng nứa bờ tre
Ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê vơi đầy”
+ Nỗi nhớ Việt Bắc được so sánh
như “nhớ
người yêu”. Một nỗi nhớ cháy bỏng, tha thiết, mãnh liệt. Tình yêu là
nỗi nhớ, nhất là phải xa nhau thì nỗi nhớ càng cồn cào, da diết khôn nguôi.
Dường như nỗi nhớ của người cách mạng với thiên nhiên, với đồng bào Việt Bắc có
lẽ cũng không kém phần tha thiết như thế. Vì vậy, cảnh và người phút chốc lại
trở về vơi đầy trong tâm trí của người ra đi.
+ Nỗi nhớ
ấy vừa được so sánh với “Trăng lên đầu
núi nắng chiều lưng nương” , vừa gắn với không gian, thời gian đầy ắp kỉ
niệm:
·
“Trăng lên đầu núi nắng chiều lưng nương” vừa là
cảnh thật vừa mang ý nghĩa biểu tượng. Trăng
là ban đêm, nắng là ban ngày. Như
vậy, nỗi nhớ ở đây bao trùm khắp cả không gian và thời gian.
·
Nỗi nhớ còn rộng lớn, bao phủ khắp không gian, “đầu núi”, “lưng nương”, từ “rừng
nứa”, “bờ tre” đến “ngòi Thia, sông
Đáy, suối Lê”. Nhớ những đêm trăng sáng yên ả, thanh bình, những buổi chiều
nắng trải vàng ấm áp trên nương. Nhớ cảnh núi đèo, bản làng chìm trong sương
khói, cảnh bếp lửa bập bùng trong mỗi đêm đông và hình ảnh con người thân
thương, tảo tần đi về hôm sớm.
+ Điệp từ “nhớ” đặt đầu các câu thơ làm nổi bật lên nỗi nhớ ngày càng mênh
mông, bất tận. Ở đoạn thơ này, thiên nhiên Việt Bắc không còn ảm đạm “những mây cùng mù” mà ấp áp, vui tươi.
Thiên nhiên, cuộc sống hiện lên vừa thực vừa mộng, vừa đơn sơ vừa thi vị, gợi
rõ nét sự riêng biệt, độc đáo, khác hẳn với bao miền quê đất Việt. Chỉ có những
con người sống, gắn bó máu thịt với Việt Bắc mới có cái nhìn toàn diện, có nỗi
nhớ da diết và cảm nhận sâu sắc, thấm thía đến như thế:
“Khi ta ở chỉ là nơi đất ở
Khi ta đi đất đã hoá tâm hồn”
(Chế Lan Viên)
Đối với những mảnh đất giàu tình
nghĩa, khi ta sống ở đó rồi, lúc ra đi ta cảm thấy trái tim cứ dào lên biết bao nỗi vấn vương thương nhớ, nhớ cả
những vật vô tri tầm thường nhất mà ta vô
tình bắt gặp:
Nhớ từng rừng nứa bờ tre
Ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê vơi đầy
3. Nhớ nhất là nếp sống của con người Việt Bắc vô cùng gian khổ nhưng
nghĩa tình sâu nặng:
“Ta đi ta nhớ những ngày
Mình đây ta đó đắng cay ngọt bùi
Thương nhau chia củ sắn lùi
Bát cơm sẻ nửa chăn sui đắp cùng”
- Cuộc sống của đồng bào Việt Bắc
tuy nghèo khó nhưng là những con người giàu tình nghĩa. Họ sẵn sàng chia sẻ cho
người cán bộ kháng chiến từng “bát cơm”,
“củ sắn lùi”, mảnh “chăn sui”. Hình
ảnh thơ thật mộc mạc, giản dị như chính bản thân cuộc sống vậy. Ở đây không
phải sẻ chia những gì lớn lao như tính mệnh hay xương máu , mà sẻ chia những sự
vật bình thường nhỏ nhoi hàng ngày. Quả chẳng là đáng bao nhiêu nhưng nghĩa
tình thì rất nặng. Cuộc sống những ngày ấy tình quân dân như cá với nước, thân
tình như trong đại gia đình dân tộc Việt Nam
- Đặc biệt, Tố Hữu không thể nào
quên hình ảnh những người mẹ:
“Nhớ người mẹ nắng cháy lưng,
Địu con lên rẫy bẻ từng bắp ngô”
+ Hình ảnh những bà mẹ tần tảo,
chịu thương chịu khó cõng con, cõng cả nắng trời cháy trên lưng trên rẫy bẻ
từng bắp ngô, nuôi giấu cán bộ cứ trở đi trở lại trong thi phẩm của nhà thơ.
+ Hai chữ “cháy lưng” nhói lên nỗi xót thương vô hạn của tác giả đối với
những bà mẹ Việt Bắc. Mẹ là nhân vật lịch sử góp phần làm nên những chiến thắng
oanh liệt của dân tộc nên thơ ca Việt Nam
+ “Lưng còng đổ bóng xuống sân
ga”
(Những bóng người trên sân ga – Nguyễn Bính)
+ “Bóng tròn che lưng mẹ
Nhớ về anh mẹ khóc”
(Bóng cây kơnia – Ngọc Anh)
+ “Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi
Mặt trời của mẹ, em nằm trên
lưng”
(Khúc hát ru những em bé ngủ trên lưng mẹ - Nguyễn Khoa Điềm)
4. Cuộc sống của đồng bào và những cán bộ chiến sĩ ở Việt Bắc đầy khó
khăn gian khổ nhưng tinh thần lại rất lạc quan, yêu đời, gắn bó bên nhau.
Ta bắt gặp những hình ảnh, âm
thanh hết sức tiêu biểu cho sinh hoạt của người cán bộ và nhân dân Việt Bắc:
“Nhớ sao lớp học i tờ
Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan
Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo
Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều
Chày đêm nện cối đều đều suối xa”
- Đó là những lớp học “i tờ” nhằm xoá nạn mù chữ, mang ánh
sáng văn hoá cho đồng bào Việt Bắc.
- Đó là những “đồng khuya đuốc sáng” để liên hoan mừng
tin thắng trận.
- Người cán bộ các cơ quan ở
chiến khu Việt Bắc thời kháng chiến chống Pháp tuy sinh hoạt thiếu thốn, gian
khổ nhưng vẫn “ca vang núi đèo”. Đó
là tinh thần lạc quan yêu đời, tin tưởng vào chiến thắng ở tương lai.
- Trong tiếng “ca vang núi rừng
ấy” , có tiếng mõ trâu khua vang trên đường về bản làng trong các buổi chiều, tiếng
cối giã gạo bằng sức nước cứ vang lên đều đặn trong rừng mỗi khuya tạo thành
một bản nhạc riêng khó lẫn của núi rừng Việt Bắc. Đó là những âm thanh tiêu
biểu cho Việt Bắc, là loại nhạc cụ rừng mà người cán bộ kháng chiến không thể
nào quên. Tất cả làm nên một bài ca trong trẻo, tươi vui mà không một cuộc sống
gian nan khổ ải nào có thể dập tắt được.
III. Kết bài:
- Đoạn thơ là tiếng lòng của
người cán bộ kháng chiến về xuôi đối cảnh vật và con người Việt Bắc. Trong nỗi
nhớ của người ra đi, cảnh vật Việt Bắc hịên lên thật gần gũi thân thương và
thật đẹp; con người Việt Bắc tuy đời sống thiếu thốn, gian khổ nhưng đầy tình
nghĩa.
- Thể thơ lục bát quen thuộc và
những hình ảnh được lấy ra từ đời sống thực tế, điệp từ “nhớ” được lặp lại
nhiều lần góp phần thể hiện thành công nỗi nhớ vừa chân thành tha thiết, vừa
mênh mông bất tận của người cán bộ về xuôi đối với Việt Bắc, tạo nên sự rung
động sâu sắc trong lòng người đọc.
-----------------------------------------------------------------------
Đề bài:
Phân tích bức
tranh tứ bình
trong đoạn
trích bài thơ Việt Bắc của Tố Hữu
1. Mở bài:
- Nhắc đến Việt Bắc là nhắc
đến cội nguồn của cách mạng, nhắc đến mảnh đất trung du nghèo khó mà nặng nghĩa
nặng tình - nơi đã in sâu bao kỉ niệm của một thời kì cách mạng gian khổ nhưng
hào hùng sôi nổi khiến khi chia xa, lòng ta sao khỏi xuyến xao bồi hồi. Và cứ
thế sợi nhớ, sợi thương cứ thế mà đan cài xoắn xuýt như tiếng gọi "Ta - mình" của đôi lứa yêu
nhau.
- Đúng như lời thơ Chế Lan
Viên từng viết:
" Khi ta ở đất chỉ là nơi ở
Khi ta đi đất bỗng hóa tâm hồn".
Vâng! Việt Bắc đã hóa tâm
hồn dào dạt nghĩa yêu thương trong thơ Tố Hữu với những lời thơ như tiếng nhạc
ngân nga, với cảnh với người ăm ắp
những kỉ niệm ân tình có bao giờ quên được.
- Đoạn thơ được phân tích sau
đây đã được đánh giá như một bức tranh đẹp nhất về Việt Bắc trong nỗi nhớ của
nhà thơ, là sự hoà quyện thắm thiết giữa cảnh và người, là ấn tượng không thể
phai mờ về con người Việt Bắc cần cù lao động, thuỷ chung tình nghĩa:
"Ta về mình có nhớ ta
Ta về, ta nhớ những hoa cùng người
Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng
Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang
Ve keo rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình
Rừng thu trăng rọi hòa bình
Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung"
2. Thân bài:
- Tố Hữu là nhà thơ trữ tình
chính trị, thơ ông diễn tả những tình cảm cách mạng thật nhẹ nhàng mà cũng thật
đậm sâu. Việt Bắc là đỉnh cao của thơ
Tố Hữu nói riêng, của thơ ca kháng chiến chống Pháp nói chung. Bài thơ được
viết vào tháng 10/1954, khi Trung ương Đảng và Chính phủ, Bác Hồ và cán bộ
kháng chiến từ giã "Thủ đô gió
ngàn" về với "Thủ đô Hoa
vàng nắng Ba Đình".
- Cả bài thơ là một niềm
hoài niệm nhớ thương tuôn chảy về những năm tháng ở chiến khu Việt Bắc rất gian
khổ nhưng vui tươi hào hùng. Nhưng có lẽ để lại ấn tượng sâu đậm nhất trong bài
ca Việt Bắc có lẽ là đoạn thơ về bức tranh tứ bình với bốn mùa xuân - hạ - thu - đông.
- Mở đầu đoạn thơ là hai câu
thơ giới thiệu nội dung bao quát cảm xúc chung của đoạn thơ:
"Ta về mình có nhớ ta
Ta về ta nhớ những hoa cùng người"
+ Câu thơ đầu tiên sử dụng
câu hỏi tu từ "mình có nhớ ta",
câu thơ thứ hai là tự trả lời, điệp từ "ta" lặp lại bốn lần cùng với âm "a" là âm mở khiến câu thơ mang âm hưởng ngân xa, tha
thiết nồng nàn. Người ra đi muốn hỏi người ở lại: không biết sau khi ta về
xuôi rồi, người ở lại có còn nhớ ta nữa chăng? Đây chỉ là câu hỏi mang tính tu
từ, hỏi để tạo cái cớ cho người ra đi khẳng định về chính mình. Người ở lại có
thể hiểu rằng: Sau khi ta về xuôi rồi,
không biết người ở lại có còn nhớ đến ta không, riêng ta sẽ nhớ mãi.
+ Với Tố Hữu, người cán bộ
ra đi không chỉ nhớ đến những ngày tháng gian khổ "bát cơm sẻ nửa chăn sui đắp cùng", mà còn nhớ đến vẻ đẹp
đáng yêu của Hoa cùng Người. Ở đây, hoa vừa mang nghĩa chính, vừa mang nghĩa
hoán dụ: Hoa là hoa mà cũng là thiên nhiên nói chung, tượng trưng cho vẻ đẹp
thiên nhiên Việt Bắc. Còn con người là con người Việt Bắc với tấm áo chàm nghèo
khổ nhưng đậm đà lòng son.
+ Từ “cùng” tạo nên một sự liên kết mật thiết: giữa thiên nhiên và con
người Việt Bắc là một sự gắn bó, có hoa
là có người, có người là có thiên nhiên. Hoa
và Người quấn quýt với nhau trong vẻ
đẹp hài hòa đằm thắm để tạo nên cái nét riêng biệt, độc đáo của vùng đất này.
Chính điều ấy đã tạo nên cái cấu trúc đặc sắc cho đoạn thơ. Trong bốn cặp lục
bát còn lại câu sáu dành cho nhớ hoa, nhớ cảnh, câu tám dành cho nhớ người.
Cảnh và Người trong mỗi câu lại có những sắc thái đặc điểm riêng thật hấp dẫn.
- Nhắc đến mùa đông ta thường nhớ đến cái lạnh thấu xương da, cái ảm đạm của những ngày
mưa phùn gió bấc, cái buồn bã của khí trời u uất. Nhưng đến với Việt Bắc trong
thơ Tố Hữu thì thật lạ. Mùa đông bỗng ấm
áp lạ thường:
“Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng”
+ Ở hai câu thơ, câu trên là hoa, thiên nhiên Việt Bắc:
Rừng Việt Bắc với những màu sắc tiêu biểu là màu xanh. Đúng là hình ảnh của một vùng đất với núi rừng trùng
điệp, hình ảnh luôn luôn hiển hiện trong kỉ niệm của người đến Việt Bắc. Điểm
xuyết trên cái nền màu xanh bát ngát bao la của cánh rừng, là màu hoa chuối đỏ tươi đang nở rộ lung
linh dưới ánh nắng mặt trời. Từ xa trông tới, bông hoa như những bó đuốc thắp
sáng rực tạo nên một bức tranh với đường nét, màu sắc vừa đối lập, vừa hài hòa,
vừa cổ điển vừa hiện đại.
+ Cái màu "đỏ tươi" - gam màu nóng của
bông chuối nổi lên giữa màu xanh bát ngát của núi rừng, làm cho thiên nhiên
Việt Bắc trở nên tươi sáng, ấm áp và như tiềm
ẩn một sức sống, xua đi cái hoang sơ lạnh giá hiu hắt vốn có của núi rừng.
+ Câu thơ làm ta liên tưởng
đến màu đỏ của hoa lựu trong thơ Nguyễn Trãi:
“Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương”
(Cảnh ngày hè)
+ Từ liên tưởng ấy ta thấy,
mùa đông trong thơ Tố Hữu cũng lan tỏa
hơi ấm của mùa hè chứ không lạnh lẽo hoang sơ bởi màu đỏ của hoa chuối cũng
như đang phun trào từ giữa màu xanh của núi rừng.
+ Cùng hiện lên với cái lung
linh của hoa chuối ấy là con người của
vùng chiến khu lên núi làm nương, phát rẫy sản xuất ra nhiều lúa khoai cung
cấp cho kháng chiến:
"Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng" .
+ Trước thiên nhiên bao la,
con người dường như càng trở nên kỳ vĩ, hùng tráng hơn. Ở đây nhà thơ không
khắc họa gương mặt mà chớp lấy một nét thần tình rực sáng nhất. Đó là ánh mặt trời chớp lóe trên lưỡi dao rừng ở
ngang lưng.
+ Ở đây câu thơ vừa mang
ngôn ngữ thơ nhưng lại vừa mang ngôn ngữ của nghệ thuật nhiếp ảnh. Con người như một tụ điểm của ánh sáng. Con người ấy cũng đã xuất hiện ở một vị trí, một tư thế đẹp nhất - "đèo
cao". Con người đang chiếm lĩnh đỉnh cao, chiếm lĩnh núi rừng, tự do
như ý thơ mà Nguyễn Đình Thi từng khẳng định:
" Núi rừng đây là của chúng ta
Trời xanh đây là của chúng ta".
(Đất nước)
Đấy là cái tư thế làm chủ đầy kiêu hãnh và vững
chãi: Giữa núi và nắng, giữa trời cao bao la và rừng xanh mênh mang. Con người ấy đã trở thành linh hồn của bức
tranh mùa đông Việt Bắc.
- Đông qua, xuân lại tới. Nhắc đến mùa xuân ta liên tưởng ngay đến sức sống
mới của cỏ cây, hoa lá, của trăm loài đang cựa mình thức dậy sau mùa đông dài. Mùa xuân Việt Bắc cũng vậy:
Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang
+ Thiên nhiên được miêu tả ở
đây cũng là rừng, nhưng là một thứ rừng mang vẻ đẹp đặc trưng của mùa xuân Việt
Bắc: rừng mơ đang giữa mùa hoa. Ta
thấy: bao trùm lên cảnh vật mùa xuân là màu trắng dịu dàng, trong trẻo, tinh
khiết của hoa mơ nở khắp rừng: "Ngày
xuân mơ nở trắng rừng".
+ "trắng rừng" được viết theo phép đảo ngữ và từ "trắng" được dùng như động từ
có tác dụng nhấn mạnh vào màu sắc,
màu trắng dường như lấn át tất cả mọi màu xanh của lá, và làm bừng sáng cả khu
rừng bởi sắc trắng mơ màng, bâng khuâng, dịu ngọt của hoa mơ . + Động từ "nở" làm sức sống mùa xuân lan
tỏa và tràn trề nhựa sống. Đây không phải là lần đầu tiên Tố Hữu viết về màu
trắng ấy, năm 1941 Việt Bắc cũng đón bác Hồ trong màu sắc hoa mơ:
“Ôi sáng xuân nay xuân bốn mốt
Trắng rừng biên giới nở hoa mơ
Bác về im lặng con chim hót
Thánh thót bờ lau vui ngẩn ngơ”
+ Mùa xuân càng trở nên tươi tắn hơn nữa bởi sự xuất hiện của hình
ảnh con người với hoạt động "chuốt
từng sợi giang". Con người đẹp tự nhiên trong những công việc hằng
ngày. Từ "chuốt" và hình
ảnh thơ đã nói lên được bàn tay của con người lao động: cần mẫn, tỉ mẩn, khéo
léo, tài hoa, nhanh nhẹn, chăm chút đó cũng chính là phẩm chất tần tảo của con
người Việt Bắc.
- Mùa hè đến trong âm thanh rộn rã của tiếng ve, bức tranh Việt Bắc lại
sống động hơn bao giờ hết:
Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình
+ Thời điểm ve kêu cũng là
thời điểm rừng phách đổ vàng. Động từ
"đổ" là động từ mạnh, diễn
tả sự vàng lên đồng loạt của hoa phách đầu hè. Cấu trúc của câu thơ (“Ve” – “kêu rừng phách đổ vàng”) còn
như cho phép người đọc hiểu rằng: tiếng ve kêu khiến rừng phách đổ sang màu
vàng, bởi cái màu vàng của rừng phách nhẹ quá, lung linh quá.
+ Màu của cây phách đổ vàng
cả suối ngàn dường như làm cho ánh nắng của mùa hè và cả tiếng ve kêu râm ran
kia nữa cũng trở nên óng vàng ra. Đây là một
bức tranh sơn mài được vẽ lên bằng hoài niệm, nên lung linh ánh sáng, màu
sắc và rộn rã âm thanh.
+ Tố Hữu không chỉ có biệt
tài trong việc miêu tả vẻ đẹp riêng của từng mùa, mà còn có tài trong việc miêu tả sự vận động đổi thay của thời gian
và cảnh vật. Chỉ trong một câu thơ trên mà ta thấy được cả thời gian luân chuyển sống động: tiếng ve kêu báo hiệu mùa hè đến và cây Phách ngả sang màu vàng rực rỡ. Đây
chính là một biểu hiện đặc sắc của tính dân tộc.
+ Hiện lên trong cái thiên
nhiên óng vàng và rộn rã ấy, là hình ảnh cô gái áo chàm cần mẫn đi hái búp măng
rừng cung cấp cho bộ đội kháng chiến:
"Nhớ cô em gái hái măng một mình".
+ Hái măng một mình mà không gợi lên ấn tượng về sự cô đơn, hiu hắt
như bóng dáng của người sơn nữ trong thơ xưa; trái lại rất trữ tình, thơ mộng,
gần gũi thân thương tha thiết. Tố Hữu không chỉ nói cô gái, mà nói là “cô em
gái”, rất trìu mến.
+ Hình ảnh thơ cũng gợi lên
được vẻ đẹp chịu khó chịu thương của cô gái. Tố Hữu gọi việc lấy măng là “hái
măng”, giống như việc hái hoa hái quả. Thật ra, việc lấy măng rừng không phải
là công việc nhẹ nhàng như hái hoa hái quả. Đằng sau đó, ẩn chứa biết bao niềm
cảm thông, trân trọng của tác giả.
- Thu sang, khung cảnh núi rừng chiến khu như được tắm trong ánh trăng
xanh huyền ảo lung linh dịu ngọt:
"Rừng thu trăng rọi hòa bình
Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung"
+ Không gian bao la tràn
ngập ánh trăng, đó là ánh trăng của tự do, của hòa bình dọi sáng niềm vui lên
từng núi rừng, từng bản làng Việt Bắc. Bốn tiếng “trăng rọi hòa bình” gợi lên hai liên tưởng: Ánh trăng dịu dàng, yên ả toả xuống rừng thu; cũng có thể hiểu là ánh trăng chiếu rọi phong cảnh hoà bình,
trong một đêm thu hoà bình sau khi chiến tranh vừa kết thúc. Ta cũng từng biết
đến mùa thu đầy ánh trăng trong thơ của Bác khi còn ở chiến khu:
“Trăng vào cửa sổ đòi thơ
Việc quân đang bận xin chờ hôm sau
Chuông lầu chợt tỉnh giấc thu
Ấy tin thắng trận liên khu báo về”
(Tin thắng trận)
+ Ở đây không có tiếng
chuông báo thắng trận nhưng lại vang lên tiếng
hát. Giữa cảnh rừng thu ấy, con người xuất hiện trong bức tranh cũng rất
độc đáo: không thấy hình dáng hay màu sắc, chỉ nhận ra từ âm thanh: “tiếng
hát”. Đó là tiếng hát trong trẻo của đồng bào dân tộc, là tiếng hát nhắc nhở
thủy chung ân tình. Đây cũng chính là tiếng hát của Việt Bắc của núi rừng của
tình cảm mười lăm năm gắn bó thiết tha mặn nồng.
+ Kết thúc bộ tranh tứ bình
bằng một bức tranh đầy nhân hậu, lạc quan. Ta có thể thấy, cảnh và người Việt
Bắc chuyển từ quá khứ sang hiện tại. Người đọc có thể nhận ra ý đồ nghệ thuật
của nhà thơ vì sao không kết cấu bộ tranh tứ bình theo trình tự bốn mùa xuân,
hạ, thu, đông để rồi cuối bức tranh phải là mùa đông. Nhà thơ giã từ Việt Bắc
giữa mùa thu. Kỉ niệm sau cùng, đẹp nhất là mùa thu, là phong cảnh hoà bình.
+ Vâng! Bức tranh mùa thu
Việt Bắc đã làm hoàn chỉnh bức tranh tuyệt mỹ của núi rừng và khép lại đoạn thơ
bằng tiếng hát "ân tình thủy
chung" gợi cho người về và cả người đọc những rung động sâu xa của
tình yêu quê hương đất nước.
- Về nghệ thuật, đoạn thơ thể hiện rất rõ phong cách thơ Tố Hữu: trữ
tình sâu lắng, tha thiết, ân tình và đậm đà tính dân tộc.
+ Tố Hữu đã sử dụng thể thơ
lục bát quen thuộc vừa dân dã, vừa cổ điển vừa hiện đại.
+ Hơn nữa, nhịp điệu những
câu thơ cân đối, cô đúc, ngân nga, vừa thắt buộc, lại vừa mới mẻ lạ lùng.
+ Tố Hữu cũng chú ý sử dụng
các đại từ ”mình -ta” vừa truyền thống vừa hiện đại.
+ Trong đoạn thơ, điệp từ nhớ được lặp lại nhiều lần, mỗi lần mang
sắc thái khác nhau theo cấp độ tăng tiến, thể hiện những rung động chân thật,
mặn mà, thắm thiết của nhà thơ đối với thiên nhiên và con người Việt Bắc.
3. Kết bài:
- Bao trùm lên đoạn thơ là
những tình cảm nhớ thương da diết của người cán bộ kháng chiến đối với cảnh vật
và con người Việt Bắc.
- Với những câu thơ lục bát
nhẹ nhàng, uyển chuyển, cách xưng hô mình - ta thắm thiết, đặc biệt điệp từ nhớ
được lặp lại nhiều lần, mỗi lần mang một sắc thái khác nhau góp phần thể hiện
cụ thể hơn tình cảm sâu đậm của tác giả đối với cảnh vật và con người Việt Bắc.
Đó không chỉ là cảm xúc riêng của nhà thơ mà còn là cảm xúc chung của con
người. Đó là đạo lí truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam
- Có thể nói đoạn thơ này là
một trong những đoạn thơ hay nhất của bài Việt Bắc. Đoạn thơ giàu giá trị tạo
hình, cấu trúc cân đối, hài hoà, cảnh vật thiên nhiên thật đẹp và con người
Việt Bắc thật nghĩa tình và đáng yêu.
__________________
Đề 2: Phân tích đoạn thơ sau:
“Những đường Việt Bắc của ta
……………………………….
Vui lên Việt Bắc, đèo De,
núi Hồng”
Dàn ý:
I. Mở bài:
- Việt Bắc là một bài thơ hay của Tố Hữu và là thành tựu xuất sắc của
nền thơ ca Việt Nam
- Bài thơ giống như một “bản tổng kết” về cuộc kháng chiến chống
Pháp, nên trong bài, ta bắt gặp những đoạn thơ miêu tả cực kì sống động về các
giai đoạn khác nhau của cuộc kháng chiến trường kì.
- Đoạn thơ này tác giả tập
trung tái hiện lại không khí hào hùng của cuộc khởi nghĩa khi quân đội ta đã
lớn mạnh đang dốc sức vào chiến dịch Điện Biên Phủ và đạt được nhiều thắng lợi
trên các chiến trường, tiến đến thắng lợi hoàn toàn.
II. Thân bài:
1. Tám câu thơ đầu:
- Nếu như ở những đoạn thơ
trước mang nặng nỗi niềm về một Việt Bắc với cảnh và người giàu ân tình, ân
nghĩa, thuỷ chung son sắt; một Việt Bắc nghèo mà chân tình, rộng mở… thì ở đoạn
này, nhà thơ dẫn người đọc vào khung
cảnh Việt Bắc chiến đấu và chiến thắng với không gian núi rừng rộng lớn,
với những hoạt động tấp nập, những hình ảnh hào hùng, những âm thanh sôi nổi,
dồn dập, náo nức.
Cách mạng và kháng chiến đã
xua tan vẻ âm u, hiu hắt của núi rừng; đồng thời khơi dậy sức sống mạnh mẽ của
thiên nhiên, con người Việt Bắc cùng sức mạnh vô địch của khối đoàn kết toàn
dân kháng chiến.
- Nhà thơ vẽ lại sống động hình ảnh những đêm Việt Bắc chuyển quân
trong mùa chiến dịch:
Những đường Việt Bắc của ta
Đêm đêm rầm rập như là đất
rung
Quân đi điệp điệp trùng trùng
Ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan
Dân công đỏ đuốc từng đoàn
Bứơc chân nát đá muôn tàn lửa bay
Nghìn đêm thăm thẳm sương dày
Đèn pha bật sáng như ngày mai lên
+ Chỉ vài nét phát hoạ khung
cảnh hùng tráng của cuộc kháng chiến ở Việt Bắc, Tố Hữu đã cho người đọc cảm
nhận được khí thế hào hùng, mạnh mẽ của
khối đoàn kết toàn dân toàn diện, sự hoà quyện gắn bó giữa thiên nhiên với
con người - tất cả tạo thành hình ảnh đất
nước đứng lên chiến đấu vì độc lập, tự do, vì hạnh phúc, tương lai của dân
tộc.
+ Từ “những” đặt ở đầu đoạn thơ mở ra một bức tranh hoành tráng, một không gian rộng lớn trong những ngày ta
mở chiến dịch Điện Biên Phủ. Trên tất cả các nẻo đường Việt Bắc đều sôi động
trong không khí chuyển quân ra mặt trận.
+ Từ “của ta” nằm ở cuối câu thơ thứ nhất thể hiện rõ ý thức làm chủ của những người tham gia
kháng chiến đối với đất nước của mình. Những nẻo đường chiến khu Việt Bắc giờ
đây là “của ta”.
+ Đêm đêm, những bước chân hành quân “rầm rập”, làm rung chuyển cả đất trời,
bước chân của những người khổng lồ đội trời đạp đất, làm nên những kì tích anh
hùng.
+ Tại sao phải là “đêm đêm” mới “rầm rập như là đất rung”? Ban ngày dễ bị địch phát hiện nên màn
đêm bao la trở thành người bạn đồng hành giúp ta chuyển quân ra chiến trường an
toàn. Ta thường bắt gặp điều đó trong thơ ca
thời kháng chiến chống Pháp:
“Những đêm dài hành quân nung nấu”
(“Đất nước” - Nguyễn Đình Thi),
“Đêm đi sâu quá lòng sông Đuống
Bộ đội bên sông đã trở về”
(“Bên kia sông Đuống” - Hoàng Cầm)
- Khí thế bừng bừng của quân ta được miêu tả hết sức sinh động:
“Đêm đêm rầm rập như là đất rung
Dân công đỏ đuốc từng đoàn
Bước chân nát đá muôn tàn lửa bay”
+ Các từ láy có giá trị
tượng thanh, tượng hình: “rầm rập”, “điệp
điệp”, “trùng trùng”, biện pháp so sánh “như
là đất rung” diễn tả được không khí hồ hởi, sôi sục trong những ngày hành
quân ra mặt trận làm nổi bật được sức manh cuộn như thác lũ của quân ta. Tưởng
chừng như nơi đây đang diễn ra một cơn địa chấn làm long trời lở đất báo hiệu
những đòn sấm sét sắp giáng xuống đầu thù.
+ Cả một dân tộc ào ào ra
trận. Chúng ta tự hào về các tráng sĩ đời Trần mang chí căm thù "Sát Thát", quyết chiến và quyết
thắng: "Chương Dương cướp giáo giặc
- Hàm Tử bắt quân thù". Chúng ta tự hào về các nghĩa sĩ Lam Sơn:
"Đánh một trận sạch không kình ngạc
- Đánh hai trận tan tác chim muông". Chúng ta càng tự hào về cuộc
kháng chiến nhân dân thần thánh của thời đại Hồ Chí Minh.
+ Ý thơ phô trương sức mạnh hùng hậu của quân đội ta:
“Quân đi điệp điệp trùng trùng
Ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan”
Chỉ hai câu mà tạo nên bức
phù điêu điệp trùng, hùng vĩ của Việt Bắc kháng chiến. Không khí kháng chiến,
không khí lịch sử được tái hiện qua màu sắc thần kì sử thi. Đoàn quân ra trận
đông đảo, người người lớp lớp, như sóng cuộn "điệp điệp trùng trùng". Có "ánh sao đầu súng", có "đỏ đuốc", có "muôn
tàn lửa bay", có sức mạnh của bước chân "nát đá".
+ Câu thơ "Ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan"
là một tứ thơ sáng tạo, vừa hiện thực vừa mộng ảo. Ánh sao đêm phản chiếu vào
nòng súng thép. Ánh sao của bầu trời Việt Bắc, ánh sao lí tưởng chiến đấu vì
độc lập, tự do như soi sáng nẻo đường hành quân ra trận của anh bộ đội. Ý thơ
khiến người đọc nhớ đến “Đầu súng trăng
treo” của Chính Hữu.
+ Tuy miêu tả cảnh ban đêm
nhưng bức tranh thơ lại giàu chi tiết nói
về ánh sáng: Màu đỏ của “đuốc”,
của “muôn tàn lửa bay” gợi một cảnh
tượng rực rỡ, hừng hực khí thế hào hùng trong những đêm tiến quân ra chiến
trường Điện Biên Phủ.
+ Cách nói thậm xưng “bước chân nát đá” diễn tả sức mạnh đạp
bằng mọi gian khó của đoàn người ra hoả tuyến. Với bước chân ấy, núi rừng như
bừng tỉnh, sục sôi. Bước chân của họ là bước chân của những người đội đá vá
trời, rung chuyển càn khôn, đạp bằng gian nguy làm nên chiến thắng diệu kì,
khiến thế giới phải khâm phục.
- Vẫn cảm hứng sử thi lãng mạn, hào hùng, ý thơ phóng xa vào viễn cảnh
tương lai tươi sáng:
“Nghìn đêm thăm thẳm sương dày
Đèn pha bật sáng như ngày mai lên”
+ Nhìn ánh đèn pha của đoàn xe cơ giới xuyên màn đêm của núi rừng
Việt Bắc, tác giả so sánh như tương lai tươi sáng của đất nước. Đó là tinh thần
lạc quan, phấn khởi, tin tưởng ngày chiến thắng đã gần kề.
+ Nhà thơ đã dùng thủ pháp đối lập để diễn tả cảm hứng tự
hào, lạc quan đó. Dù hôm nay và cả nghìn đêm đã qua, dân tộc phải chìm trong
thăm thẳm của khói lửa đau thương; tăm tối mịt mù của chiến tranh, của đói
nghèo thì hãy tin rằng ngày mai, ngày mai chúng ta sẽ chiến thắng. Cuộc đời sẽ
rộng mở, tươi sáng như ánh đèn pha đang chiếu vào bóng tối, sương mù, mở đường
cho xe ta ra mặt trận. Chúng ta sẽ được độc lập, tự do, no ấm.
2. Bốn câu thơ cuối đoạn thơ, một lần nữa Tố Hữu lại
gọi tên các địa danh "chiến thắng
trăm miền" trên đất nước thân yêu. .
“Tin vui chiến thắng trăm miền
Hoà Bình , Tây Bắc, Địên Biên vui về
Vui từ Đồng Tháp, An Khê
Vui lên Việt Bắc, đèo De, núi Hồng”
- Đó là Hòa Bình, Tây Bắc, Điện Biên. Là Đồng Tháp, An Khê. Là đèo De,
núi Hồng. Mỗi địa danh ghi lại một chiến công.
- Nhà thơ có một cách nói
rất hay, rất biến hóa để diễn tả niềm vui chiến thắng dồn dập, giòn giã: "Tin vui chiến thắng... vui về.. vui
từ... vui lên"; vừa biểu đạt được ý: Việt Bắc là đầu não của cuộc
kháng chiến chống Pháp nên tin vui thắng trận khắp mọi miền đất nước báo cáo về
đó, rồi từ đó toả đi trăm ngã, không chỉ có một hai nơi rời rạc, lẻ tẻ mà là "trăm miền", khắp mọi miền đất
nước. Điệp từ "vui" như
tiếng reo mừng thắng trận cất lên trong lòng hàng triệu con người từ Bắc chí Nam
- Nói đến Việt Bắc là nói
đến căn cứ địa hào hùng, mồ chôn giặc Pháp, nhà thơ không thể không nhắc đến
những tên đất, tên làng, tên sông, tên núi của trăm miền hoà với những chiến
công lừng lẫy. Tác giả đã dùng biện pháp liệt kê những địa danh: “Hoà Bình , Tây Bắc, Địên Biên, Đồng Tháp, An
Khê, Việt Bắc, đèo De, núi Hồng” gắn liền với những chiến dịch lớn, những
chiến công lừng lẫy năm châu, chấn động
địa cầu mà tên gọi của chúng gắn liền với niềm tự hào của toàn dân tộc.
III. Kết bài:
- Đoạn thơ làm sống lại
không khí hào hùng của một thời lịch sử không thể nào quên.
- Viết về Việt Bắc chiến đấu
và chiến thắng, Tố Hữu không viết riêng về một vùng đất mà trở thành biểu tượng
chung cho sức mạnh kháng chiến, cho linh hồn cách mạng, cho ý chí của toàn dân
trong cuộc trường chinh vĩ đại.
- Đoạn thơ giàu chất “sử ca” thể hiện rõ khả năng tạo được
một bức tranh hoành tráng về lịch sử dân tộc, gợi niềm tự hào về truyền thống
yêu nước, anh hùng của dân tộc ta.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét