1.NghÖ thuËt th¬ tîng trng, siªu
thùc:
Bµi th¬ §µn ghi ta cña Lor-ca
®îc Thanh Th¶o viÕt n¨m 1979 vµ n»m trong tËp th¬ Khèi vu«ng ru bÝch xuÊt
b¶n n¨m 1985. Nhan ®Ò tËp th¬ phÇn nµo ®· hÐ më cho ngêi ®äc vÒ quan niÖm cña
Thanh Th¶o vÒ th¬ hiÖn ®¹i. H¼n chóng ta ®Òu ®· ng¾m nh×n vµ thÝch thó tríc
nh÷ng khèi vu«ng ru bÝch nhiÒu s¾c mµu. Mçi lÇn ®a tay ®Ó xoay c¸c mÆt cña
khèi vu«ng ru bÝch, ta l¹i cã nh÷ng mÆt ru bÝch míi víi nh÷ng s¾c mµu míi. ThËt
lµ khã ®Ó ®a tÊt c¶ nh÷ng « vu«ng cïng mµu vÒ mét mÆt. Cã nghÜa lµ cÊu tróc ru
bÝch lµ cÊu tróc kh«ng cè ®Þnh, nã biÕn ®æi, linh ho¹t sau mçi lÇn xoay. Mîn
cÊu tróc ru bÝch , Thanh Th¶o muèn ®a ra mét ®Þnh nghÜa míi vÒ cÊu tróc cña
th¬. §ã lµ cÊu tróc më gióp ngêi ®äc gi¶i phãng ®îc trÝ tëng tîng vµ c¶m
xóc. Mçi ngêi tiÕp nhËn sÏ lµ mét ngêi ®ång s¸ng t¹o ®em ®Õn cho bµi th¬ mét
diÖn m¹o míi. Muèn lµm ®îc ®iÒu ®ã, ngêi viÕt ph¶i s¸ng t¹o ®îc mét thÕ giíi
h×nh ¶nh th¬ tîng trng. Nh÷ng h×nh ¶nh nµy kh«ng hoµn toµn m« pháng, miªu t¶
®èi tîng ®îc bµn ®Õn gièng hÖt nh trong hiÖn thùc mµ nã gièng nh nh÷ng gîi
ý ®Ó ngêi ®äc tëng tîng vÒ ®èi tîng theo c¸ch c¶m nhËn cña m×nh. Dï kh«ng
thÓ tuú tiÖn hiÓu thÕ nµo còng ®îc nhng ch¾c ch¾n lµ cã nhiÒu c¸ch hiÓu tõ
mét h×nh ¶nh th¬. Soi ng¾m ë mçi gãc ®é kh¸c nhau, hØnh ¶nh Êy l¹i to¶ s¸ng mét
vÎ ®Ñp. Sù k× diÖu lµ ë ®ã vµ khã kh¨n còng lµ ë ®ã.
2. Ngêi nghÖ sÜ T©y Ban Nha- Lor-ca:
¤ng sinh n¨m 1899 vµ mÊt n¨m 1936.
Nh¾c ®Õn Lor-ca lµ nh¾c ®Õn mét ngêi nghÖ sÜ lín c¶ vÒ ©m nh¹c vµ thi ca ®ång
thêi còng nh¾c ®Õn mét ngêi chiÕn sÜ kiªn cêng trong ®Êu tranh chèng l¹i chÕ
®é ph¸t xÝt Phr¨ng c« ë T©y Ban Nha ®Çu thÕ kØ 20. ¤ng tõng ®îc mÖnh danh lµ
con s¬n ca cña xø së bß tãt, lµ ngêi nghÖ sÜ d©n gian lu«n ®ång hµnh cïng c©y
®µn ghi ta- mét nh¹c cô truyÒn thèng cña ®Êt níc T©y Ban Nha. ¤ng lu«n cã mÆt
trong nh÷ng lÔ héi v¨n ho¸ truyÒn thèng ®Ó cÊt lªn tiÕng h¸t, tiÕng ®µn ®Çy
kh¸t väng sèng, kh¸t väng tù do vµ t×nh yªu ®êi thiÕt tha. Ngêi nghÖ sÜ l·ng
du Êy tån t¹i trªn ®êi nh
mét c¬n giã lu«n khao kh¸t bay xa. ¤ng lµ mét trong nh÷ng ngêi nghÖ sÜ ®i tiªn
phong trong viÖc ®æi míi, c¸ch t©n nghÖ thuËt ë T©y Ban Nha. Tuy nhiªn, Lor-ca
lµ c¸i gai nhän, s¾c trong m¾t chÝnh quyÒn ph¸t xÝt. Ngµy 19 th¸ng 8 n¨m 1936,
«ng bÞ chÝnh quyÒn ph¸t xÝt giÕt h¹i vµ vøt x¸c xuèng giÕng. Sù kiÖn Êy khiÕn
c¶ ®Êt níc T©y Ban Nha ®au ®ín, bµng hoµng vµ bõng tØnh nh sau mét c¬n chÊn ®Þa kinh hoµng. Giíi
nghÖ sÜ ch©n chÝnh mÊt ®i mét ngêi b¹n lín, mét khèi s¸ng t¹o tuyÖt vêi, ngêi
d©n T©y Ban Nha vµ nh÷ng tr¸i tim yªu chuéng hoµ b×nh trªn thÕ giíi mÊt ®i mét
®iÓm tùa tinh thÇn trªncon ®êng tranh ®Êu. Nhng sù mÊt ®i cña Lor- ca chØ
gi¶n ®¬n lµ sù mÊt m¸t vÒ thÓ x¸c, «ng vÉn lu«n cã mét chç ®øng, mét søc sèng
bÊt diÖt trong mu«n triÖu tr¸i tim trªn thÕ giíi. ¤ng lµ mét biÓu tîng vÜnh
h»ng vÒ ngêi nghÖ sÜ, chiÕn sÜ chiÕn ®Êu ®Õn cïng cho c¸i ®Ñp, cho tù do.
3. ThÕ giíi h×nh ¶nh th¬ trong thi
phÈm:
Nãi ®Õn thÕ giíi h×nh ¶nh th¬ trong
bµi th¬ nµy ®¬ng nhiªn lµ nãi ®Õn nh÷ng h×nh ¶nh th¬ siªu thùc. Nã míi l¹, ®éc
®¸o vµ cã søc hÊp dÉn l¹ lïng. Nãi lµ míi l¹ kh«ng cã nghÜa lµ xa l¹ nh r¬i xuèng tõ câi
hoang tëng. NÕu ai ®· tõng ®äc th¬ cña Lor-ca sÏ thÊy nã gÇn gòi víi Lor-ca,
víi xø së, víi v¨n ho¸ T©y Ban Nha. §ã lµ ®µn ghi ta, vÇng tr¨ng, yªn ngùa, ¸o choµng
®á, l¸ bïa, c« g¸i Di-gan….ThÕ giíi h×nh ¶nh nµy lµ ®iÓm tùa chÝnh ®Ó kh¸m
ph¸ vÎ ®Ñp cña bµi th¬, ®Æc biÖt lµ h×nh ¶nh ®µn ghi ta vµ vÇng tr¨ng.
* H×nh ¶nh tiÕng ®µn ghi ta:
Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ ®µn ghi ta cßn cã
tªn gäi lµ T©y Ban CÇm. C©y ®µn nµy nh
mét biÓu tîng mu«n ®êi cho v¨n ho¸, cho ®Êt níc T©y Ban Nha bëi ®Êt níc nµy,
xø së nµy lµ n¬i ra ®êi cña nã. Nh÷ng ©m thanh cña ®µn ghi ta ph¸t ra tõ thïng
gç cã kh¶ n¨ng biÕn ho¸ linh ho¹t rÊt phï hîp ®Ó diÔn t¶ thÕ giíi t©m hån phong
phó vµ kho¸ng ®¹t cña con ngêi T©y Ban Nha. Ai ®· tõng nghe nh¹c phÈm Vò
khóc T©y Ban Nha qua diÔn tÊu cña ®µn ghi ta sÏ kh«ng khái rung ®éng,
xao xuyÕn. Cã lóc, b¶n ®µn khiÕn lßng ta lÆng ®i bëi giai ®iÖu, tiÕt tÊu, ©m
thanh chËm, buån, trÇm l¾ng, nhng cã khi lßng ta l¹i rén rµng, n¸o nøc bëi mét
thÕ giíi ©m thanh dån dËp, cuång say. Sinh thêi, Lor- ca lµ mét ngêi nghÖ sÜ
l·ng du, lu«n g¾n bã víi c©y ®µn ghi ta nh
h×nh víi bãng. Yªu ®µn ghi ta tíi møc, trong mét bµi th¬, «ng ®· tõng viÕt: Khi
t«i chÕt, h·y ch«n t«i víi c©y ®µn. V× lÏ thÕ, ®µn ghi ta cßn lµ biÓu
tîng cho t×nh yªu nghÖ thuËt, t×nh yªu ®Êt níc, yªu v¨n ho¸ d©n téc cña
Lor-ca. Thanh Th¶o ®· chän h×nh ¶nh tuyÖt vêi nµy, lÊy nã lµm linh hån ®Ó kh¾c
ho¹ h×nh tîng Lor-ca, mét nghÖ sÜ cã sè phËn ®au th¬ng nhng cã vÎ ®Ñp t©m
hån vµ søc sèng k× diÖu. §µn ghi ta xuÊt hiÖn xuyªn suèt tõ ®Çu ®Õn cuèi t¸c
phÈm nh mét
sinh thÓ cã d¸ng h×nh, mµu s¾c, cã sè phËn, cã c¶ m¸u vµ c¸i chÕt ®Ñp lÊp l¸nh,
huyÒn hoÆc ®Õn ¸m ¶nh. Ban ®Çu nã xuÊt hiÖn b»ng ©m thanh nhng ©m thanh l¹i lµ
mét h×nh khèi biÕt phËp phång, tuy mong manh, m¬ hå nh mét h¬i thë nhng sèng
®éng vµ gîi c¶m. §ã lµ nh÷ng tiÕng ®µn bät níc. TiÕng ®µn
Êy nghe sao mµ miªn man, sao mµ da diÕt, mµ buån ®Õn thÕ. Nã nh
nh÷ng nçi niÒm tan vì, tiÕp nèi kh«n ngu«i. Nã gièng nh mét dù c¶m vÒ mét cuéc ®êi ng¾n ngñi,
mong manh. §ã lµ ®Þnh mÖnh nghiÖt ng· cña Lor-ca ch¨ng?
ë phÇn gi÷a
cña thi phÈm, tiÕng ®µn ghi ta nh
oµ vì trong t©m tëng cña ngêi nghÖ sÜ khi Lor-ca ®ang bÞ ®iÖu vÒ b·i b¾n, ®ang
®Õn gÇn víi c¸i chÕt. T©m hån Lor-ca trµo d©ng nh÷ng xóc c¶m m·nh liÖt. TÊt c¶
nh÷ng c¶m xóc Êy t×m ®Õn víi thÕ giíi cña tiÕng ®µn mu«n s¾c ®iÖu ®Ó béc lé.
§©y lµ tiÕng ghi ta n©u ®¸nh thøc mét miÒn kÝ øc vÒ ngêi con g¸i ®· ®em lßng
yªu mét chµng nghÖ sÜ l·ng du gièng nh
göi lßng m×nh cho giã, cho m©y. §©y lµ tiÕng ghi ta l¸ xanh trµn ®Çy nhùa sèng,
nh tiÕng gäi cña cuéc ®êi ®ang tha thiÕt nÝu gi÷ mét con ngêi biÕt yªu c¸i
®Ñp. Vµ ®©y lµ tiÕng ghi ta trßn bät níc vì tan, tiÕng ghi ta rßng rßng m¸u
ch¶y tríc sù vïi dËp, ®Ëp n¸t, huû ho¹i phò phµng cña thÕ lùc tµn b¹o. Qua
nghÖ thuËt Èn dô chuyÓn ®æi c¶m gi¸c, tiÕng ®µn ghi ta ®©u chØ cßn gi¶n ®¬n lµ
©m thanh mµ nã ®· ho¸ thµnh mµu s¾c: xanh, n©u; thµnh h×nh khèi: trßn; thµnh
chuyÓn ®éng: rßng rßng, vì tan; thµnh th©n thÓ vµ c¸i chÕt: m¸u ch¶y. Søc m¹nh
cña nghÖ thuËt th¬ siªu thùc ®îc dån chøa trong h×nh ¶nh vµ ng«n tõ qu¶ lµ k×
diÖu. Mét tiÕng ®µn mµ «m trän bao ®iÒu kh«ng dÔ nãi. ë tiÕng ®µn kia cã mét
con ngêi, mét sè phËn ®au th¬ng vµ cã thªm mét tr¸i tim ®ång c¶m ®ang dån dËp
®Ëp nh÷ng nhÞp ®au.
H×nh ¶nh tiÕng ®µn cßn ®îc thÓ hiÖn qua
chuçi ©m thanh li-la li-la li-la ë ®Çu vµ cuèi t¸c phÈm khiÕn cho bµi th¬ cã
kÕt cÊu cña b¶n giao hëng. NÕu chuçi ©m thanh li-la li-la li-la ë phÇn
®Çu nh nh÷ng nèt d¹o ®Çu nhÑ nhµng cã t¸c dông t¸i hiÖn h×nh ¶nh mét ngêi
nghÖ sÜ l·ng du, nÕu ®iÖp tõ tiÕng ghi ta dån dËp ë phÇn gi÷a gièng nh ®o¹n cao trµo diÔn t¶
gi©y phót bi phÉn nhÊt trong cuéc ®êi cña Lor-ca th× chuçi ©m thanh li-la
li-la li-la ë phÇn cuèi t¸c phÈm lµ nh÷ng nèt nh¹c cuèi cïng ng©n vang
viªn miÔn nh søc sèng bÊt diÖt cña Lor-ca.
Vµ ®©y n÷a lµ h×nh ¶nh chiÕc ghi ta mµu b¹c
khi lor-ca ®i vÒ câi siªu sinh. Mµu n©u mu«n thña cña thïng gç ghi ta bçng ho¸
thµnh con thuyÒn th¬ lÊp l¸nh, to¶ s¸ng, cïng ngêi nghÖ sÜ yªu ®µn ®i vµo bÊt
tö. §µn cßn chØ lµ ®µn n÷a kh«ng hay ®· ®· ho¸ thµnh linh hån, thµnh sè phËn?
* H×nh ¶nh vÇng tr¨ng:
VÇng tr¨ng còng lµ mét h×nh ¶nh th¬ quen
thuéc trong thÕ giíi nghÖ thuËt cña Lor-ca. Trong bµi th¬ nµy, Thanh Th¶o còng
biÕn tr¨ng thµnh mét h×nh ¶nh ®Çy ¸m ¶nh. Ban ®Çu, tr¨ng xuÊt hiÖn qua c¸i nh×n
cña ngêi nghÖ sÜ khi ®ang ngåi trªn yªn ngùa, phiªu du vÒ miÒn ®¬n ®éc. NghÖ
sÜ vµ tr¨ng! CÆp tri kØ Êy nh
thÓ ®îc sinh ra ®Ó thuéc vÒ nhau, ®Ó t×m ®Õn nhau mµ t«n lªn gi¸ trÞ cho nhau
vËy. Ta ®· tõng b¾t gÆp cÆp tri kØ Êy trong nhiÒu thi phÈm. Trong bµi th¬ Ng¾m
tr¨ng cña Hå ChÝ Minh, ta ®· ®îc chøng kiÕn mét cuéc h¹nh ngé rÊt l¹,
rÊt nghÞch c¶nh nhng còng rÊt th¬:
Ngêi ng¾m tr¨ng
soi ngoµi cöa sæ
Tr¨ng nhßm khe cña
ng¾m nhµ th¬
Trong bµi th¬ nµy, tr¨ng xuÊt hiÖn hai lÇn vµ
mçi lÇn mçi vÎ. LÇn ®Çu tr¨ng xuÊt hiÖn lµ mét vÇng tr¨ng chÕnh cho¸ng.
Hai tiÕng chÕnh cho¸ng khiÕn vÇng tr¨ng cã mét tr¹ng huèng thËt ®Æc biÖt.
Tr¨ng nh chao ®¶o, chªnh chao, nh ngÊt ng©y, say ®¾m bëi tiÕng ®µn bät níc miªn
man cña ngêi nghÖ sÜ hay tr¨ng ®îc ng¾m nh×n qua t©m tr¹ng say ®¾m, ngÊt ng©y
cña mét t©m hån nghÖ sÜ yªu vÎ ®Ñp r¹ng ngêi, lung linh, lÊp l¸nh cña thiªn
nhiªn vµ cña th¬ ca? C¶ hai ý nghÜa Êy ch¨ng?
Khi Lor-ca ®· ®i vÒ câi chÕt, vÇng tr¨ng
mét lÇn n÷a l¹i xuÊt hiÖn nhng buån
h¬n, ®Ñp h¬n vµ còng ¸m ¶nh, lay ®éng lßng ngêi h¬n:
giät níc m¾t vÇng tr¨ng
lonh
lanh trong ®¸y giÕng
NÕu trong
th¬ cña Hå ChÝ Minh, vÇng tr¨ng nh thÊu hiÓu mét t©m hån yªu c¸i ®Ñp sau song
s¾t nhµ tï ®Ó t×m ®Õn chia sÎ vµ t×m tiÕng nãi tri ©m th× ë ®©y tr¨ng nh khãc
th¬ng cho ngêi nghÖ sÜ, cho c¸i ®Ñp bÞ vïi dËp, bÞ huû ho¹i mét c¸ch phò
phµng n¬i ®¸y giÕng. Bãng tr¨ng in xuèng ®¸y níc mµ ngì giät ch©u cña vò trô,
cña thiªn nhiªn nhá xuèng mu«n n¨m ®Ó xãt ®au, th¬ng tiÕc mét sè phËn oan
khuÊt. Cßn lêi t«n vinh, ngîi ca nµo h¬n thÕ ®èi víi mét ngêi nghÖ sÜ?
Bªn c¹nh
h×nh ¶nh ®µng ghi ta vµ vÇng tr¨ng cßn nhiÒu h×nh ¶nh th¬ tîng trng trong bµi
th¬ nµy gîi nhiÒu xóc c¶m cho ngêi ®äc vÒ h×nh tîng Lor-ca. Nhng nãi bao giê
cho hÕt nh÷ng líp ý nghÜa cña nh÷ng h×nh ¶nh th¬ tîng trng k× diÖu trong thi
phÈm nµy. H·y ®Ó l¹i nh÷ng h×nh ¶nh Êy ®Ó mçi chóng ta tù c¶m nhËn b»ng xóc c¶m
vµ tëng tîng cña riªng m×nh.
Những lớp văn hóa Lorca là linh hồn thơ tự do của nhân dân Tây Ban Nha và của cả nhân loại. Khát vọng Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn ghi ta là khát vọng chân chính về sự xả thân cho nghệ thuật, cho tự do tuyệt đối, vĩnh hằng.
Văn hóa Tây Ban Nha được nhân loại biết đến với những phạm vi ngỡ như có phần tương phản nhau. Đó là đàn ghi ta, điệu nhảy Flamenco và đấu bò. Những biểu tượng này vừa sôi động, hào hùng vừa đắm đuối mê say mang trong nó cả cuộc sống cuồng nhiệt lẫn bóng dáng tử thần đã hình thành nên một phong cách Tây Ban Nha đặc thù. Khi sáng tạo thiên tình ca Siêu thực, Thanh Thảo đã nắm chắc những nét văn hóa đã trở thành biểu tượng không thể tách rời trong đời sống Tây Ban Nha đó. Để trên cái nền rộng, nhà thơ dựng xây vũ điệu bi hùng của cái chết, sự sống và đương nhiên là cả sự bất tử của một con người, một dân tộc, một cộng đồng những ai yêu cái đẹp, yêu cuộc sống hòa bình và cả sự bất tử cho con người, nghệ thuật mà nhân loại dày công vun đắp.
Viết về sự sống và cái chết trong khoảnh khắc thì không có biểu tượng nào hơn chuyện tấm áo choàng của đấu sĩ đấu bò. Từ một hành động được xem là biểu tượng của lòng dũng cảm, lòng can đảm, hành động đấu bò được nâng đến mức nghệ thuật, trở thành “đạo” của người Tây Ban Nha. Ở đó, mỗi cú lượn vòng của chú bò kiêu hùng, một cú khẽ lắc người của đấu sĩ để tránh cú húc chí mạng từ những con bò đang say máu giết chóc… đều được người xem chiêm ngưỡng như những vũ điệu nghệ thuật phi phàm, vũ điệu của thần chết, vũ điệu dường như chỉ được gặp trong những giấc mơ.
Hình ảnh đấu sĩ trở thành biểu tượng của niềm kiêu hãnh Tây Ban Nha. Nhưng không chỉ có thế, bài thơ bắt đầu bằng ngay chính ba biểu tượng văn hóa then chốt nhất của xứ sở của các đấu sĩ: tiếng đàn, áo choàng, âm thanh vũ điệu Flamenco.
Âm thanh đi ngay sau tiếng đàn. Có nghĩa đàn ghi ta đang chơi điệu Flamenco. Đây là điệu nhạc phóng túng, kết hợp cả tư thế nhảy, tiếng vỗ, tiếng búng ngón tay lẫn tiếng chân gõ nhịp trên sàn gỗ. Điệu Flamenco vừa là một thể nhạc vừa là một điệu nhảy xuất phát từ vùng Andalusia của Tây Ban Nha. Nơi ấy cũng chính là quê hương của Lorca, nhà thơ được mệnh danh là “Con họa mi xứ Andalusia”, là “nghệ sĩ hát rong của miền đất tự do Andalusia”. Không lâu sau, Flamenco lan rộng khắp đất nước Tây Ban Nha và trở thành biểu tượng văn hóa của đất nước. Nhạc Flamenco có đặc điểm là tiết tấu nhanh nhưng các tiết điệu phải tròn đều. Nhạc công ghi ta khi chơi điệu flamenco thì phải giữ nhịp nhanh và rõ. Điệu nhảy Flamenco là sự kết hợp thoải mái, đầy sáng tạo của những tư thế riêng biệt. Nghệ sĩ tự do thể hiện mình trên sàn nhảy. Điệu nhảy này là sản phẩm kết hợp vũ điệu của các tộc người Gypsy, Byzantine, Sephardic và Moor, những nhóm người thiểu số lang thang không chỉ ở Tây Ban Nha mà gần như còn khắp châu Âu. Lorca có lần ám chỉ ông là hậu duệ của những người này. Xuất hiện lần đầu tiên vào khoảng thế kỉ thứ 15, đến nay, chưa ai giải thích được nguồn gốc của cái tên flamenco.
Trong khi đàn ghi ta gần như phổ biến trên toàn thế giới, thì môn đấu bò vĩnh viễn không rời khỏi biên giới Tây Ban Nha. Cả ba biểu hiện văn hóa Tây Ban Nha này ít nhiều đều gắn với nhịp điệu, tiết tấu phóng khoáng, lãng tử của xứ sở Tây Ban Nha. Lorca mang tiếng đàn theo mình đồng nghĩa với việc mang cả nền văn hóa dân tộc đi theo.
Thanh Thảo không chỉ am hiểu văn hóa Tây Ban Nha mà còn gắn kết nền văn hóa phương Tây xa xôi đó với văn hóa phương Đông. Nếu bài thơ là lời ai điếu nghẹn ngào trước cái chết bi thương của Lorca thì thông qua điệu lòng ấy chúng ta sẽ bắt gặp được những tiếng nói quen thuộc, đầy sẻ chia trước sự ra đi đó. Tứ thơ dịch chuyển từ “áo choàng bê bết đỏ” (văn hóa Tây Ban Nha) đến “đường chỉ tay đã đứt” (cả phương Đông lẫn phương Tây đều tin vào dấu hiệu thần bí này) và sau cùng là “dòng sông rộng”, “sang ngang” (gợi triết lí nhà Phật: sang sông là giải thoát khỏi bến mê, là sự siêu thoát vĩnh hằng)…
Viết về một nhân sĩ bên trời Tây, Thanh Thảo một mặt vẫn giữ được nét văn hóa đặc thù của xứ sở sinh ra người anh hùng, mặt khác ông đã kéo nền văn hóa đó lại gần với truyền thống văn hóa Việt Nam. Nói đúng hơn là đã đặt liền kề những giá trị văn hóa để cốt sao cái sự xa lạ kia không còn lạ lẫm, mà trở thành một phần nữa trong tâm thức người đọc Việt. Vậy nên mới có chuyện “vầng trăng”, “đáy giếng”, mới có chuyện Lorca sang sông gợi liên tưởng đến cách đức Bồ Đề Đạt Ma sang sông với một chiếc giày…
Bút pháp liền kề của thơ Siêu thực đã phát huy rất mạnh vai trò của sự kết nối các trường văn hóa với nhau. Nhà thơ khi sáng tạo đã giải phóng tối đa năng lực văn hóa của ngôn từ. Vậy nên, dẫu nói ít và dẫu không sử dụng phong phú giai điệu, tiết tấu, người đọc vẫn cảm nhận được vẻ đẹp Tây Ban Nha trong tâm hồn thi sĩ Lorca và cả vẻ đẹp Việt Nam trong sự đồng cảm sẻ chia của Thanh Thảo.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét